Kankercellen onder de loep

Pathologen onderzoeken weefsels van patiënten om afwijkingen, zoals tumorcellen, op te sporen. Ze hebben een belangrijke rol bij het vaststellen van de diagnose en bepalen mede wat de beste behandeling is voor een patiënt. “We kunnen steeds nauwkeuriger voorspellen of een therapie wel of niet zal aanslaan”, zeggen pathologen Wim Timens en Bert van der Vegt van het UMCG.

“Kijk, dit longweefsel is gefixeerd in formaline. Zo voorkomen we dat het bederft.” Bert van der Vegt duwt met een gehandschoende vinger tegen een bruine plak. In het donkere, sponzige weefsel is een witte schijf zichtbaar. “Veel mensen denken dat kanker zwart is”, zegt Van der Vegt. “Maar een tumor is juist licht van kleur.”

In het laboratorium van Pathologie en Medische Biologie van het UMCG worden stukjes weefsel van patiënten geprepareerd en onderzocht. Bijvoorbeeld om vast te stellen of er sprake is van kanker, en zo ja, om welke soort het gaat. Bij binnenkomst in het lab wordt het weefsel eerst met het blote oog bekeken en daarna gedurende 24 uur gefixeerd in formaline. Een machine haalt vervolgens het water uit het weefsel en vervangt dat door paraffine.

Van der Vegt: “Paraffine zorgt ervoor dat het weefsel hard wordt zodat we het in heel dunne plakjes van een drieduizendste van een millimeter kunnen snijden. Deze zogenaamde ‘coupes’ onderzoeken we op afwijkingen. Een scanner maakt er digitale microscopische beelden van die we op een computerscherm bekijken.”

Behandeling steeds doelgerichter

Hoe ontstaat kanker? Welke vorm van kanker heeft de patiënt? Wat is voor hem de beste behandeling? Pathologen doen hier onderzoek naar. “We weten steeds meer over de mechanismen in een cel die ervoor zorgen dat die cel zich gedraagt als een kankercel”, zegt Wim Timens.

“Specifieke kenmerken van kankercellen, hun gereedschap, maken we zichtbaar door een kleurstof toe te voegen aan de coupes. Zo zien we bijvoorbeeld of het om een primaire tumor gaat of om een uitzaaiing. Pathologisch onderzoek heeft een beslissende stem bij het vaststellen van diagnoses, en is mede bepalend voor de behandeling die de patiënt krijgt.”
Die behandeling wordt steeds doelgerichter en op de persoon afgestemd. Weet je eenmaal om welk mechanisme in de kankercel het gaat, dan kun je dat mechanisme platleggen met specifieke medicatie. Gezonde cellen worden dan zo min mogelijk beschadigd.

Vriescoupe

Als de chirurg een tumor operatief heeft verwijderd, dan onderzoekt de patholoog of er nog kankercellen in het lichaam zijn achtergebleven. Timens: “Soms is het zo lastig om een tumor te verwijderen dat de chirurg tijdens de operatie zeker wil weten dat alles weg is. In zo’n geval kunnen we in een half uur een voorlopige diagnose stellen met behulp van een ‘vriescoupe’: het afgenomen weefsel wordt bevroren, in coupes gesneden en onderzocht. Ook bij nabestralingen is het echt een samenspel tussen chirurg en patholoog. Wij geven zo nauwkeurig mogelijk aan waar het stukje tumor is doorgegroeid. Want je wilt zo min mogelijk gezond weefsel beschadigen.”

Meer met minder

De hoeveelheid materiaal van één patiënt waarmee pathologen werken, is in de loop der tijd steeds minder geworden. Het afnemen van een biopt moet liefst zo min mogelijk belastend zijn voor de patiënt. Pathologen doen vaak van allerlei onderzoeken met een ‘naaldje’ weefsel of een biopt met een diameter van 1 of 2 millimeter. 

“Als patholoog moet je ook goed weten wat de consequenties zijn van wat je ziet”, zegt Van der Vegt. “Wat wij onder de microscoop zien, is een momentopname. We kijken niet alleen naar de cellen afzonderlijk, maar zien ook de samenhang tussen die cellen. En de context: waar komt het weefsel vandaan? Hoe oud is de patiënt? Dat weegt allemaal mee in je beoordeling.”  Timens: “Ons denkproces begint eigenlijk al vóórdat we naar een stukje weefsel kijken.”

Toekomst pathologie

Een van de nieuwe ontwikkelingen binnen de pathologie is de digitalisering. “Een computer kun je opdrachten laten uitvoeren die tijdrovend en saai zijn”, zegt Van der Vegt. “Bijvoorbeeld: hoeveel delende cellen zitten er in een tumor? En welk percentage is dat van alle cellen die in de tumor zitten? Een computer heeft er geen moeite mee om 200.000 cellen te tellen en daarvan een percentage positieve cellen uit te rekenen. Natuurlijk beoordeel je daarna zelf de afwijkingen die de computer geconstateerd heeft.”

Computerbeelden bevatten veel informatie. Van der Vegt: “We denken dat daar bepaalde patronen in zitten die te ingewikkeld zijn voor ons om te kunnen zien en te begrijpen. We willen computertechniek gebruiken om die diepere laag eruit te halen. Op die manier hopen we een nog nauwkeuriger diagnose te stellen.”

Bron: UMCG

Kankeronderzoek in het UMCG

Het UMCG Kanker Researchfonds financiert o.a. kankeronderzoek en onderzoeksapparatuur in het UMCG. Kankeronderzoek is kostbaar en afhankelijk van subsidies, donaties en acties. Daarom is uw steun meer dan welkom!

Wilt u samen met ons nieuwe mijlpalen bereiken? Kijk hier hoe u ons kunt helpen.

Facebooktwitter